‘Samurai’ kan ti mai ṭhîn tak nâ a, samurai chu a ni lawi si lo; samurai-hoin an chelek ṭhin vâng te pawh a ni mai thei e.
Khaw chhak lam chhuak, tuai uluk loh tih hriat fahran leh dum tle rel rul, sei riang ruang leh rit zet mai hi Aizâwl bazâr-ah ka lei ve a; ka phûr zual châng apiang hian kut bâwr leh bân sil ûrh khawpin ka hâwl kual ve nasa thei ṭhîn hle a, hnim vai pêt nân pawh a ṭangkai fû mai, a hming chu ‘ngûnhnâm’ a ni.
Vawi khat chu Aizâwl Vânapa Hall dawh sânah hian pa san ṭha tak, en thuak chuan a thawmhnaw inbel chu ‘ṭhui loh kawr’ em maw ni tih tûr hi, a tâi hrênna kâwnghrên insuih uai dum thla zar chung hian ngûnhnâm sei zer zawr leh hriam tih hriat fahrana tle vâr vang mai hi a rawn lek chhuak vâ vâ a. Chutah mipui ngawih ṭhuap lai chuan a hmâa changêl bung tun din satliah ringawt chu râk tuar chung hian a’n fik hmawk mai a; a chhawk hnu chu bung lo ang maiin che eih lo hian a la invuah zui reng bawk a. Chutih lai chuan chû ennawm chu mak vak paw’n ka hre ve lo a; a chhan chu, ngûnhnâm ung dum sei riang ruang ka nei ve a, eng nge thil awmzia tih keimah ngeiin ka fin fiah ve phawt kha a ṭûl tlat atin a ni.
Chumi tûk zîngah chuan le, ka tih dân pângngaiin, hmâ tak, zîng dâr sarih vêlah phak zeta thoin ka pawnpui chu ka hnutchhiah kaw phâwt a. Thawk ta lawkin rappui chung sânga chempui ung bil zet chu ka hûm chhuak a, ṭhenawm huana banhla/balhla tuk hnu, a kûng chu a bul bâwk chawpin ka va pu chhuak lawih a. Tual zâwl remchâng laiah chuan ka’n tung ve dâwn rên râwn a; mahse, a din hleih theih loh avângin lei chu ka lai khuar sauh sauh a, ka phun ta ngut mai le!
Chutah, ka ngûnhnâm ung khuk mai chu theihpatâwpin ka’n tât hriam a, kan têt laia kan ûte’n, “Nghalchang ngho hriam tak tak hi chuan di zâi mal chauh pawh hi a fik hmek hmek thei a ni,” an lo tih ṭhin te kha ka hriat chhuah phah uai uai nghe nghe a, ka ngûnhnâm chu a hriam hian a hriam bak tûk a ni ber mai. Mahse, hmai ka la tuam ve lo tak e; tin, ka tuam ta a. Eheu! Ennawm eng emaw tak hmuh an inbeisei ve a ni phawt ang, ka nauteho paw’n min rawn bial nghâl laih laih tlat mai.
Chutah le(h)…, ka hmâa ‘thil’ inphun bûr ngut mai chu ka’n tin eng rên râwn a, ṭhenawm hnaivai deuh tân phei chuan, “Engti vai zai nge ni ta ngai?” tih mai tûr khawpa ring hian ka’n khêk ṭial ve ta riai riai mai a; ka hmâa banhla kûng sek phiar fut mai chu a ri no chawk a, a bul bâwk ka phûm bo chawpin a phawng ta hlawl mai! Ka khawsak dân chuan ka nauteho mit châkna chu a phuhru zo lo tih a chiang hle, ennawm eng emaw tak a la awm chhunzawm ngei an beisei hle tih hriat fahran hian an ngawi ṭhap hlawm a; mahse, ka ennawm chhuah ve chu a zo tawh, a bâk a awm tawh lo, a tâwp tawh!
Banhla kûng let tual mai leh ka ngûnhnâm khîn zet mai chu ka thlêk tawn sek a, ka naute chang an hrilhhai lo, kei pawh ka hrilhhai tak zet! A mak khawp mai, thil mak tak chu a ni ve a ni; kâwnghrên dum suih kha chuan ngûnhnâm hman dân kha a lo thiam bîkin, changêl fik dân thleng khân a thiam a lo ni a. Ni, engkim mai hi tâwngpâwng ba sa ngam leh âr khaw thim dai mai chi a ni lo rêng a ni.
Hmânah, râwlthar rilru kan put chhoh ṭantirh ve laiin kan û hian ngûnhnâm sei pui pui pahnih hi a nei roh pek a, tual zâwl phaitual hnimah rang zet zetin engtin tin emaw ni hian a vai kual pup pup a; a châng phei chuan vai fua fua pahin a’n lum kual deuh tup tup ṭhîn nghe nghe a, hmuhnawm ka tiin mit tla lek lek hian ka thlîr reng zêl a.
Tlai khat kan û te ina ka lêng chu amah a lo awm lo hlauh a, a ngûnhnâm chu a pahnihin ka la lawk a, tual zâwlah chuan kan û-a tih dân chuan nalh tak tak leh rang zet zet chuan ka’n vai tle ve zawr zawr dâwn ta a; mahse, han lum kual ve deuh tap tap chu sawi loh, pên sau ang tei tawi leh inring ang rên râwn chung paw’n a khât tâwk hian ka khawi lai lai emaw hi ka khâwng ri ta fawk fawk mai a, ngûnhnâm kha a lo tât hriam lo hlauh a, ka pilh nin nian chauh a, hliampui tuar loin ka chhuak hrâm a ni.
Na tuara ka lo ner nâng nâng lai takin kan û-a chuan min rawn phâwk pek a. Huanpal phelsêp chu a pawt phawi nawk a, min hlap zêk dâwn emaw tia ka khurh rûk der der laiin phelsêp hmang chuan ngûnhnâm pahnih vai kawp dân chu min zirtîr ta hlauh mai le! Min hrilh dân ang zêl chuan ka’n ti ve a, a vai dân riau a awm hi a lo ni a; ka zir rei hnu deuhah phei chuan ngûnhnâm tak tak pawh chu ka hâwl kual ri fur fur ve ta hial a. Ka’n lek nâl ve deuh hnu phei kha chuan Hollywood leh Bollywood film vêla bawp sei zer zawrho chhanchhuah nâna han invai vir te kha ka châk bâng lo ṭhîn a; mahsela, North East kilkhâwra Tribal atâna a puana puan chawp lehnghâl zîngah pawh a sek phek lo ber mai ka’n ni mauh mai bawk si a, hui ha!
Tichuan le, kan ṭhian zaho chuan ngûnhnâm lem atân khawmhma tuai kan suih ta sap sap hlawm a, kan û-a chu kan beihrawn chiam zêl a, a châng phei chuan sâwm rual dâwn dâwn hian kan vai rawn a; khawmhma ngûnhnâm pakhat chauh a hman kha chuan, a beih a hautak ru hrep nâin, kan khâwng fuh ve ṭawlh fo a, pahnih a’n lek fua fua tawh erawh kha chuan engtin tin emaw ni a vai kual pup pup a, tih tak tak arpa tuihâla kan han beih rawn meuh pawhin kan ri lawlh lawlh a, kan ṭeh darh leh ham ham ṭhîn. Amah a invên hnehzia chu sawi loh, a beihpuite kha kan rîk fawk fawk rual khân kan hmanruate pawh kha a pir per nawlh nawlh zêl mai a ni. Pakhat chauh pawh kha a hmang thiam êm êm a, pahnih a hman kawp vaih phei kha chuan kan tân engtin maha han beih ngaihna awm lo tlukah kan ngai hial a, kan û hi a ni ve tak zet!
Tûn hnua he ngûnhnâm pahnih chungchâng ka ngaihtuah chhuah châng apianga ka buai rûk fona erawh chu, kan Zoramin ngûnhnâm pahnih thil ti thei a vai kawp thiam hlei thei lo leh a khawr ru angreng reng tlat te, a vai thiamte atanga zir ve tum lo leh sêlna nêna kan diriam lek lek zâwk hial mai hi a ni. Zoram hian beih leh hmachhawn ngai a nei fo a, beitu a nei a, vên ngai a nei reng bawk a; a kalsiam tinrêngah hian vawnbân leh vawnchhan ṭha tak, hmanraw ṭangkai, amah siam lian thei leh inhumhimna kulhpui nghet a mamawh a. Mite hluihlâwn anga lang leh, Kristian pûma tuai hriam dâwn pawha a chîn chhuaka chîk hlei loa sêl leh diriam chunga kan arbâwm chhe lumtîr mai mai ṭhîn hi, a hman dân kan zir uluk a ngai ta hlein a lang.
Ni, KOHHRAN LEH POLITICS hi kan ram leh hnam kalsiam atâna NGÛNHNÂM PAHNIH THIL TI THEI chu a ni. Nimahsela, kan kalpui dân dik tâwk loh vâng nge ni, Mizo mipui hian politics awmzia tak tak leh nihna dik tak te, Kohhran nihna leh mawhphurhna zawng zawng te, ṭhangtharte politics tukverh (Modern Political View) aṭanga thlîr pawha politics chuan huam chin bîk a neih lohzia te, Kohhran chu thih hnu piah lam ram atâna Chanchin Ṭha mai bâkah, kan dam lai khawvêlah pawh Pathian ram din chhuahna tûra Chanchin Ṭha puangtu, beitu leh thawktu a nihzia leh engkim mai leh mi zawng zawng hnên thleng phâk ‘Ram Chanchin Ṭha’ atân pawha mawhphurtu a nih dân zawng zawng hi kan hre thiam duhin kan hre thiam ngam tawh dâwn em le?
Tûnah hian zir tûr leh tih tûr chu mi tin hmâa dawhkânah pharhin a awm a ni. Politics thiam mite leh Kohhran puipâte hnên aṭangin he NGÛNHNÂM PAHNIH THIL TI THEI chanchin hi a chîn chhuaka hre thiam tûrin kan beng kan chhi duh tak tak ang em? A nih loh leh politics lama kan hotute leh mi thiamte hian mahni hamṭhatna tûr chauh thlîr rân ringawtin em ni politics suak leh thutak pai lo chauh an buaipui ang? Kan sâkhaw pute pawh hian Isua thu awih vâng ni loa tu tute emaw tiang hawl atân mai maia insuih mâm ve ringawt leh, mahni pumpui ṭânghmâ thlîr rân chungin an nihna leh dinhmun remchânga hmanga politics lipui liluh an nih chuan, Chung lam Pâfa za khian Vân Cabinet Meeting an koh phah ruai mai ang tih te a hlauhawm hlel lo bawk.
‘Bâng rawh se,’ tih leh ringawt zêl mai leh, ‘puarpawlêng vaibelchhia’ mai hi chu kan ram leh hnam tân hâwp khawp a tling mawh khawp mai! A nih loh leh sawrkâr in lian pui pui leh mi tlêm tête in ropui tak takah chauh hian em ni ram ropuina leh hmasâwnna rahbi lungphûm chu a awm le? Kan ram khawpui bera lîrthei chi hrang hrang inhnawh tâwt khawpa insûlpêl zut zut pawh hian Zoram hi khawizu leh hnute tuia luang ram chu min phur thleng zo rih lo chu a ni lo’m ni? A ṭhenawm pa’n a nghei dâwna ai chuan a fairêl bêl phai rawk khawpa suah zêl mai ṭhîntu kha îtsîkna leh hlemhlêtnain a khat zo mai ang tih te pawh a hlauhawm hlel lo ta lo maw?
Kan ram hruaitute leh rorêltu, kan mi thiam rual leh sâkhaw pu, a ngaihna hriaten in puanven in sawi chhîn sup sup theih chuan Mizo mipui chu lâwmin kut kan bêng dur dur khawp ang maw le! Ni, lei lamin ram kalsiam atâna a hmanraw chhuan tawlawl chu politics hi a ni a; Kohhran phei chuan hun bi awm tawh lo kawngkhâr a hawlh thleng rawk tih pawh kan hai hek lo. Politics te hi thil thianghlim lo leh tenawm emaw, sual hnathawh emawa ngai mauh mai an awm a nih chuan, chu thil thianghlim lo leh tenawm, sual hnathawh ṭha lo chu tibo a, dikna te, rinawmna te, felna leh thianghlimna dinchantîra min pian thartîr hi Kohhran rawngbâwlna tûr tak leh mawhphurhna a nihzia tal hriat chian hi chu ‘Kristian’ intite tân chuan kan tih mâk mawh a ni.
Chîk lehzualin i ngaihtuah chiang tlâng teh ang u khai. Kan Kohhran puipâte hlei hlei hi, inthlanah candidate chuh ve rum rum tûr tihna lam ni loin, inthlahrung hauh loa a mei zang hlaptu ber an ni ve dâwn lo’m ni? Tukluih kuli ang emaw, tharum emaw tel loa hmangaihna, ṭhatna, dikna, rinawmna, felna leh thianghlimna atâna rawngbâwltu Kristian Kohhran hi ram kalsiam hna rawngbâwlna atân pawh India constitution lâmtualah hian bân pharin a lâm leng reng âwm si a!
Zoram hian Kristianna hi kan phatsan dâwn a nih si loh chuan, Kohhran leh politics hi phel hran a dik lo ang. John Calvin-a’n politics leh sakhua/Kohhran a thlîr dân te hi Kohhran malkhai innghahna anga kan bel lui tlat a nih pawhin, kan mi hriat lâr hnaivai, ‘India hnam pa’ zahawm tak Mahatma Gandhi-a politics leh sâkhaw thlîr dân te pawh hi han ngaihtuah thar ve leh mai mai hlawm bawk ta ila a ṭha âwm asin. Kan tûnlai ‘politics khelh’ tih ang hian Kohhran hi Political Party ang maia awmin emaw, Pastor leh Kohhran Upate hian M.P./M.L.A. etc. nih an chuh chur chur tûr a ni tih lam emaw kan kâwk hauh lo; mahse, Kohhran leh politics hi khua leh tuite tân, ram kalsiam rêl nân thawk dûna insiam ṭha tawnin, ṭhen hran lohin a kal dûn ral ral zêl tûr a ni tih hi kan zirlai pawimawh tak, kan thupui chu a ni.
Chutichuan, Zoram tâna vân lal lukhum a chhah theih nân Kohhran leh politics hi ‘Ram Chanchin Ṭha’ rawngbâwlna hmanraw ṭangkai atân kan hman a pawimawh hle âwm e; Kohhran puipâte kan phût sân chen chiahin kan politician leh kan ram rorêltute pawh Paulan, ‘Pathian rawngbâwltu,’ (Rom 13:4) a lo tih ang taka an awm tlat chuan, Mizo mipui tân a va’n thlamuanthlâk dâwn tehlul êm! Abraham Lincoln-a’n, “This Nation, under God, and I, His humble instrument,” a lo tih pawh kha kan Kohhran puipâte leh kan politician-ho hi a hre thiam hlei hlei an niin an vawng khiau reng hlawm âwm bawk si a! Kan ram hmêlma vertherna, hleih neihna, hlemhlêtna, duhâmna (chu chu milem biakna a ni si a) leh dâwta inbumnate pawh bawlhhlawh bâwma paih a nih theih nân Thlarau miten khi lam Pâfa za an dâwr zêl ang tih pawh ring ila, kan ring sual lo bawk ang chu!
Chuti a nih chuan tu nge kan la nghah cheu ang ni? A vân tla rin tum mai chu a fuh hauh lo ang. A nih ahnu, ‘Ram chu Lalpa ta a ni,’ tiin, chu ‘Ram Chanchin Ṭha’ rawngbâwl hna atân chuan kan ram hruaitu, politician, Kohhrana rawngbâwltu, kan mi thiam rual leh Zofa zawng zawng te u, pheikhai rual takin tûnah hian lo pên chhuak u la, NGÛNHNÂM PAHNIH THIL TI THEI lek kawh tlat chungin, ram ṭha lehzual chu han din mawlh teh u khai.
Kei pawh chu ramah chuan ka tel ve duh a ni.
“Aw Lalpa, ram chu i ta a ni a,
Mi zawng zawnga chungnung ber i ni.”
(I Chro. 29:11)
- Ngaihlungdum Political Thoughts Institute®️
