Mizo nunphung pêla khawsa pawh ni mai lo, sakhaw biak mûmal pawh nei lo ang maia sa pa tàl, hna thawk ngai lo anga ngaihruat theih emaw, mutmû pawh tuah hman lo hial khawp emaw ang ngaih theih Mizo mipa zîngah hian an awm ta nual mai.
Hmânlai chuan hmeichhe awp behna anga ngaih theih emaw, hmeichhe dah âwlna leh dimdâwihna zâwk ang emawa ngaih theih ṭawngkauchheh langsâr angreng tak pakhat a awm a; chu chu, "Hmeichhe thu - thu ni suh, chakâi sa - sa ni suh," tih hi a ni. Chutih laiin sa leh râl laka himna leh mawhphurhna rip ber thlengin mipa kovah nghah a niin, hmeichhe tân mipate chu innghahna tlâk, himna leh finna bulpui an ni thung.
Tûnlai khawvêlah erawh chuan, "Hmeichhe thu - thu ni suh, chakâi sa - sa ni suh," tih hi chhan hrang hrang avângin a dik hlel ta hle niin a ngaih theih a, a chhan pahnih lek i han zir ho teh ang.
1. Innghahna tlâk mamawh thawk chhuaktu hmeichhia:
Khârchhâwng, bazâr hna, dâwr nghâk, sumdâwng vâk vêl, company mi leh sa, sawrkâr pisa hnathawk, ram danga hna thawka vâk chhuak leh kut hnathawhna hrang hranga thawktu zîngah zir chian vak pawh ngai lo khawp hialin hmeichhia an langsârin an ṭhahnem zâwk ta viau niin a hriat a. Hêng hmeichhiate chungah leh mamawh an thawh chhuahah hian chhûngkaw tam tak, pasal tam tak, ṭhalai mipa tam tak leh naupang tam tak an innghat a; chu mai chu a la ni lo a, an thu leh hla ngaichângin thurâwn lâk ber an ni hialin, ngaihtuah chian deuh phei chuan Mizo nunphung chhûngkuaah mipa rorêlna (patriachal society) ni ṭhîn si-ah chuan mipa tân a tlâwmthlâk hle âwm asin. Hna thawh mûmal pawh nei mang lo chung si-a mipa dak thei êm êm leh mi dang sawi chhiatna zawng kual rêng rênga hmanhlel, dâwt leh thu dik chanve hmanga mi dang chungchâng buaipuia phîlî ruai mai, mi rêl hrât êm êm, mipa dangte tithangtlâwm ṭhîntuho avâng hian ka mipa rilru hi a na theiin ka lo zak ngawih ngawih ṭhîn nghê nghê! Eng kan ti zo ta nge ni, "Mipa thu - thu ni suh, chakâi sa - sa ni suh," tih a ngaih dâwn tâk hial mai le! He Mizo patriachal society hi kan hum him tlat dâwn lo'm ni?
2. Social media-a thlasik mau puah ve phawng phawng mipaho hi an zahpuiawmin a chhe zâwnga Mizo nunphung her kual mêktute an ni:
Electronic media leh print media era-ah kha chuan thlasik mau puah ve phawng phawng lovin aia upa zahna te, inngaihtlâwmna te, thuhnuairawlhna leh zâwldawhna te, mi dangte ngaihchânna leh mahni indah pawimawha intihfin viauna te kha up beh a niin, a tlângpuiin 'mipa thu chu a mipa thu' tlat ṭhîn kan ti thei ang. Tûnah chuan heti ang hi a ni ta lo hlein a ngaih theih a; tûnlaia heti taka patling eng emaw zât leh ṭhalai mipa tam tak ngaihtuahna hmang nawn mang lo leh a lo thawh ang anga an dak liam ta puat puat mai leh aia mi dang chu sawi loh, aia upa pawh zahpah lo leh ngaichâng hauh lova mâwlmang (ignoramus) taka mahni phûl phûla an phûl liam zung zung mai hi a ṭha lo zâwnga social media nghawng a ni chiang hlein a hriat a ni.
Social media-ah mi tam takin an lëi an vên sên loh leh an thlun ṭhat loh nghawng ṭha loah hian thu buai hla buai (court case) awrh nawlh nawlh hi an ṭhahnem ta hlein, print media/electronic media leh social media vêkah ngaihdam dîlna tihchhuah ngaia mualphopui pawh an awm sup ta mai a; hei hi dân leh hrai hriat loh mâwl vâng te, mi rilru hrisêl lo leh mi ä thawmhnaw rawng kâi bâkah suahsual tukkhum pâwnthlâk lam thil a ni deuh âwm e.
Kawng hrang hranga mi lâr kan neih ve chhun ang ang leh politics thila kan ep lam bâkah kohhran rawngbâwltute thlengin Setana tirhkoh hna, dâwt leh thu dik chanve hmanga insawi chhiatna zawng rêng rênga hmanhlel, Mizo nunphung pêla khawsa pawh ni mai lo, sakhaw biak mûmal pawh nei lo ang maia sa pa tàl, hna thawk ngai lo anga ngaihruat theih emaw, mutmû pawh tuah hman lo hial khawp emaw ang ngaih theih Mizo mipa zîngah hian an awm ta nual mai. Hêng mite hi han chhui chian rûk chuan chhûngkaw tân pawh hnemhnânna awm lo leh hmeichhiate tân pawha belh tlâk lêm loh an lo ni fo a; mipa dang tân kan thangtlâwm phah thei viau zêl lehnghâl a, Mizo hnam tân pawh an huatthlala hle a ni.
Aw le, kum 2024 aṭang hi chuan Mizo mipa, social media-a Mizo hnam nunphung leh Mizo kristianna tikhaikhup thawk khawpa eng 'rau' emaw a lo thawh dân ang anga sa râk chiam chiam ṭhîn i lo nih chuan, hmeichhiate nêna khaikhin pawha mipate tithangtlâwmtu leh Mizo hnam hmêlma i ni tihna hial a nih theih avângin sim hlauh tawh ang che. Chuti a nih loh chuan kan hmeichhiaten, "MIPA THU - THU NI SUH, CHAKÂI SA - SA NI SUH," an ti chho ve mai dah ang e!
- Ngaihlungdum Mizo Culture Awareness Institute®️
